1. Giriş

Sigorta faaliyeti; beklenmedik zamanda ortaya çıkan olayların olumsuz etkilerinin, önceden alınan tedbirlerle azaltılmasını veyahut tamamen ortadan kaldırılmasını sağlamaktır. Son dönemde ülkemizde sigorta bilincindeki artışa bağlı olarak, sigorta hukukunda her geçen gün artan uyuşmazlıklara rastlamaktayız. Günümüzde taraflar, söz konusu uyuşmazlığın çözümü için mahkemeye gitmek yerine sıklıkla Sigorta Tahkim yoluna başvurmaktadır.

Sigorta hukukunda tahkimin özellikleri ile usul ve esasları bu yazımızda değerlendirilmiştir.

2. Mevzuat

Ülkemizde, 2007 yılında yürürlüğe giren 5684 sayılı Sigortacılık Kanunu (“Kanun”) ile sigorta hukukunda tahkim sistemi ilk defa düzenlenmiştir. Sigorta tahkim sistemi ile sigortalılar ve sisteme üye sigortacılık yapan kuruluşlar arasındaki uyuşmazlıkların çözümü amaçlanmıştır.

Kanunu’nun 30. Maddesi kapsamında sigorta ettiren veya sigorta sözleşmesinden menfaat sağlayan kişiler ile riski üstlenen taraf arasında sigorta sözleşmesinden veya hesaptan faydalanacak kişiler ile doğan uyuşmazlıkların çözümü amacıyla Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği çatısı altında merkezi İstanbul’da olan Sigorta Tahkim Komisyonu (“Komisyon”) kurulmuştur. Sigorta Tahkim Komisyonu’nun yapısı ve görevleri ve diğer esaslar, 17.08.2007 tarih ve 26616 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Sigortacılıkta Tahkime İlişkin Yönetmelik ile belirlenmiştir. 2016 yılında “Sigortacılıkta Tahkime İlişkin Yönetmelik’te (“Yönetmelik”) de önemli değişiklikler yapılmıştır.

3. Sigorta Tahkiminin Konusu

Sigortacılıkta tahkim; zorunlu olmayan, “isteğe bağlı” bir tahkim yoludur. Sigortacılıkta tahkim, Hukuk Muhakemeleri Kanununda (“HMK”) düzenlenen tahkimin aksine, taraflar arasında yapılan bir tahkim sözleşmesine veya tahkim şartına dayanmamaktadır. Tahkime başvuru imkânı getirilmiş olsa bile mahkemelere başvurma imkânı kısıtlanmamıştır.

4. Sigorta Tahkim Komisyonu’na Başvuru Koşulları

a. Uyuşmazlık Sigorta Sözleşmesinden Doğmalıdır.

Sigortalı ve sigorta sözleşmesinden menfaat elde eden kişiler ile sigorta şirketi arasında ortaya çıkan uyuşmazlıkların tahkime konu olabilmesi için, uyuşmazlığın sigorta sözleşmesinden kaynaklanması gerekir. Dolayısıyla bu noktada, taraflar arasında sigorta sözleşmesinden doğan her türlü uyuşmazlık, tahkime konu olabilmektedir.

b. İlk Olarak Sigortacılık Yapan Kuruluşa Başvuru Yapılmalıdır.

Komisyon’a başvurulabilmesi için, sigortacılık yapan kuruluşla uyuşmazlığa düşen kişinin, uyuşmazlığı oluşturan olay ile ilgili olarak sigortacılık yapan kuruluşa gerekli başvuruları yapmış ve talebinin kısmen ya da tamamen olumsuz sonuçlandığını belgelemiş olması gerekir. Sigortacılık yapan kuruluşun, başvuru tarihinden itibaren on beş iş günü içinde yazılı olarak cevap vermemesi de Komisyon’a başvuru için yeterlidir.

Bu koşul ile Komisyona gereksiz yapılacak başvuruların önüne geçilmek istenilmiştir. Tahkime gidilmeden önce sigorta şirketine başvuru yapılarak uyuşmazlığın öncelikle bu şekilde çözümlenebileceği hedeflenmiştir.

c. Dava Açılmamış Olmalıdır.

Uyuşmazlığın mahkemeye, tahkime veya Tüketici Hakem Heyetine intikal etmemiş olması gerekir. Aksi halde Komisyona yapılan başvurudan önce, başvuru sahibinin mahkemeye, Tüketici hakem heyetine veya genel tahkime müracaat etmesi halinde, sigortacılıkta tahkime başvuru yapma imkânı ortadan kalkar.

d. Sigorta Şirketinin Sigorta Tahkim Sistemine Üye Olmalıdır.

Uyuşmazlık yaşanan sigorta şirketi Sigorta Tahkim Sistemine üye olmalıdır. Ancak zorunlu tutulan sigortalardan kaynaklanan tahkim sistemi kapsamında uyuşmazlıklar için ilgili sigorta şirketi tahkim sistemine üye olmasa dahi, hak sahipleri tahkim usulünden faydalanabilir.

5. Başvurunun Yapılması ve Tahkim Komisyonunun Karar Süreci

Yukarıda belirtilen koşulları sağlayan uyuşmazlıklar hakkında Yönetmeliğin 16.maddesi 1. fıkrasın uyarınca tahkim için, Komisyon’un merkezine ya da başvuru yapan kişinin ikametgâhının bulunduğu ya da rizikonun gerçekleştiği yerdeki büroya başvurulabilir. Uyuşmazlık başvurularında, başvuru formu, uyuşmazlığa ilişkin bilgi ve belgeler ile başvuru ücretinin yatırıldığına dair belgenin yer alması gerekmektedir.

Ön İnceleme

Başvuru öncelikle raportör tarafından incelenir. Raportör, Yönetmeliğin 16. maddesine göre, dosya üzerinde ön inceleme yapmakta ve başvuru koşullarının eksik olup olmadığını incelemektedir. Raportör, Kanunu’nun 30. maddesi 15. fıkrasına ve Yönetmeliğin 16.maddesi 6. fıkrasına göre on beş gün içinde incelemesini tamamlamak zorundadır.

Raportör, dosya üzerinde ön incelemeyi tamamladıktan sonra hakeme tevdi edilecek dosyalar için ön rapor hazırlar dosyayı hakeme verir.

Hakem İncelemesi

Hakemler, komisyon tarafından görevlendirildikleri tarihten itibaren dört ay içerisinde yargılamayı tamamlamak zorunda olmakla birlikte; söz konusu sürenin, tarafların yazılı muvafakatleri alınmak suretiyle uzatılması mümkündür.

Hakem veya hakem heyeti, kendisine tanınan dört aylık süre içerisinde gerekli inceleme ve değerlendirmeleri yaptıktan sonra kararını verir. Hakemler önlerine gelen uyuşmazlık ile ilgili olarak nihai bir karar vermek zorundadır. Kararın tarafların iddia ve savunmalarını kapsayacak şekilde esasa ilişkin çözüm getirir şekilde verilmemesi halinde inceleme makamı tarafından bozulma ihtimali olacaktır.

Hakemlerin verdikleri kararın içeriğinde, uyuşmazlığın ne olduğu, maddi ve hukuki gerekçe ile davanın esası ve yargılama giderlerinin bulunması gereklidir.

Gerekçeli kararın yazılmasının ardından hakem kararını komisyon müdürüne tevdi eder. Komisyon Müdürünce karar en geç üç iş günü içinde taraflara bildirilir; ayrıca kararın aslı dosya ile birlikte Komisyonun bulunduğu yerdeki görevli mahkemeye gönderilir ve mahkemece saklanır.

6. Hakem Kararlarına Karşı İtiraz ve Temyiz Edilmesi

Hakem kararının gerekçeli olarak yazılmasının ardından komisyon müdürü aracılığıyla taraflara tebliğ edilmesi ve ardından mahkemeye gönderilmesi ile kanun yoluna başvurma imkânı ortaya çıkmaktadır.

a. Beş Bin TL’nin Altındaki Hakem Kararları Kesindir.

Ancak beş bin TL’nin altındaki hakem kararları kesindir ve söz konusu karara karşı herhangi bir kanun yoluna başvurulabilmesi mümkün değildir. Bu durumun bir istisnası bulunmaktadır; uyuşmazlık konusu miktar ne olursa olsun ilgili hükümde sayılan “Tahkim süresinin sona ermesinden sonra karar verilmiş olması, talep edilmemiş bir şey hakkında karar verilmiş olması, hakemlerin yetkileri dahilinde olmayan konularda karar vermesi ve hakemlerin, tarafların iddiaları hakkında karar vermemesi” sebeplerinin varlığı halinde tarafların, doğrudan temyiz kanun yoluna başvurabilmeleri mümkündür.

b. Beş Bin TL ve Üzerindeki Uyuşmazlıklar Hakkında Komisyon Nezdinde İtiraz Hakkı Tanınmıştır.

Sigorta hakemlerince 5.000 Türk Lirası ve üzerindeki uyuşmazlıklar hakkında verilen kararlara karşı kararın Komisyonca ilgiliye bildiriminden itibaren on gün içinde bir defaya mahsus olmak üzere Komisyon nezdinde itiraz hakkı tanınmıştır. 5.000 TL ve daha üzerindeki uyuşmazlıklar hakkında verilen hakem kararları yasayla belirlenen süre içinde itiraz başvurusunda bulunulmaması hâlinde kesinleşir.

İtiraz kanun yoluna başvurulmuş olması, başka herhangi bir ek karara gerek bulunmaksızın ilgili hakem heyeti kararının icrasını durdurmaktadır. İtiraz hakem heyetinin, başvurunun kendilerine intikalinden itibaren iki ay içinde karar vermesi gerekmektedir.

c. 40.000 TL’nin Üzerindeki Uyuşmazlıklar Hakkında İtiraz Üzerine Verilen Kararlar İçin Taraflar Temyize Gidebilirler.

40.000 TL’nin üzerindeki uyuşmazlıklar hakkında itiraz üzerine verilen kararlar için taraflar temyize gidebilirler.

7. Sigorta Tahkiminin Faydaları

Özellikle mahkemelerin iş yükünü azaltmak, uyuşmazlık taraflarına daha çabuk daha az maliyetli çözüm imkânı sunduğu için tahkim yöntemi Sigorta Hukukuna entegre edilmiştir. Tahkim müessesinin Sigorta hukuku içerisindeki faydaları:

Tahkim Yargılama süresinin kısa olması: Genel mahkemelerde iş yükünün ağır olması ve Sigorta Hukukuna ayrı bir ihtisas mahkeme bulunmaması sebebiyle yargılamalar uzun sürmektedir. Tahkim sistemi mahkeme sürecinin aksine çok daha kısa sürede sonuçlanmaktadır. Sigorta tahkimini düzenleyen Kanun’da, tahkim yargılamasının en fazla dört ay sürebileceği öngörülmüştür.

Yargılamanın konusunda uzman hakemler tarafından yürütülmesi: Tahkimin genel yapısında olduğu gibi sigorta tahkiminde de hakemler, daha spesifik alanlarda uzmanlaşmış olduklarından uyuşmazlığın çözümü kolaylaşmaktadır.

8. Sonuç

Sigorta tahkim usulü, sigortacılık alanında meydana gelen uyuşmazlıkların daha hızlı ve etkin şekilde sonuçlandırılabilmesi için düzenlenmiştir. Sigorta hukukuna ilişkin uyuşmazlıklar alanında uzmanlaşmış hakemler tarafından basit, süratli ve adil bir biçimde çözümlenmektedir. Komisyon kararlarının belirli miktara kadar kesin olması ve sürecin hızlı ve etkin işleyişi sigorta tahkim usulünün amaçlandığı şekilde hizmet ettiğini göstermektedir. Sigorta Tahkim Komisyonu, başvuru sahiplerine yıllar süren mahkeme süreçleri yerine kıyaslanamayacak kadar hızlı ve pratik bir alternatif çözüm yolu sunmaktadır.