İnsanoğlu hayatını idame ettirebilmek ve ihtiyaçlarını karşılayabilmek amacıyla ticareti geliştirdi. İlk ticaret malların değiş tokuşu üzerinden gerçekleştirilmekteyken Lidyalıların parayı icat etmesi ile birlikte insanlık ticaretin daha hızlı ve kolay gerçekleştirebilmesi için parayı bir değişim aracı olarak kabul etti ve asırlardır para insanlığın yaşamına birçok açıdan etki etti.

Teknolojinin hayatımızın önemli bir parçası hale gelmesi, gündelik işlerimizin dijital dünyaya taşınması ve elektronik ticaret hacminin büyümesi[1] ile birlikte önemi gün geçtikçe artan ve her geçen gün daha çok kişi ve ülke tarafından geçerli bir ödeme aracı olarak kabul edilmeye başlanan kripto paralar ülkemizde de oldukça yaygın olarak kullanılmaktadır. Hatta, Mayıs 2020’de yapılan araştırmaya göre dünyada kullanılan kripto para birimi sayısı ve kullanıcısı bakımından Türkiye yedinci sırada yer almaktadır[2].

Peki, kullanımının daha da artması beklenen ve Türkiye’de bu kadar yaygın kullanım alanına sahip olan kripto paraların Türk hukukundaki konumu nedir?

1. Dijital para ve kripto para ne demektir?

Dijital para; Avrupa Birliği Merkez Bankası tarafından “düzenlemesi olmayan, onu geliştirenler tarafından çıkarılan ve kontrol edilen ve belli bir sanal çevre içinde kabul gören dijital para” olarak tanımlanmıştır[3].

1980’lerin sonundan itibaren artan bir şekilde kullanılan dijital para fiziki paraların temsili olup günümüzde de birçok işlem dijital para transferi üzerinden gerçekleştirilmektedir. Özellikle ödeme işlemlerinin büyük bir bölümü günümüzde dijital para üzerinden gerçekleştirilmektedir.

Kripto para ise güvenliğin sağlanması için kriptografi (şifreleme bilimi) kullanan dijital veya sanal bir para birimidir[4]. Diğer bir tanıma göre ise; kripto para “şifreli olarak güvenli işlem yapmaya ve ek sanal para arzına olanak sağlayan dijital değerlerdir”[5]. Kripto paralar da dijital bir paranın türü olmakla birlikte farklı olarak belirli kriptografi prensipleri ile geliştirilmiş dijital varlıklardır[6].

Artık neredeyse her gün duyduğumuz ve kendisine ait bir piyasası olan Bitcoin, Ethereum, Ripple, Litecoin kripto paralara örnek olarak gösterilebilir.

2. Kripto paraların diğer ülke hukuk sistemlerindeki yeri nedir?

Kripto para; Amerika Birleşik Devletleri’nde yasal olarak kabul edilmekte olup gerek vergi hukuku gerek sermaye piyasası hukuku açısından çeşitli düzenlemelere konu edilmiştir. Ancak, eyaletler arasında kripto paraların tanımına yönelik bir standartlaşma çalışması devam etmektedir[7].

Amerika Birleşik Devletleri’ne benzer olarak Kanada’da kripto paralar vergi hukuku ve sermaye piyasası hukuku açısından düzenlenmektedir.

İngiltere’de ise yürürlükte olan bir kripto para düzenlemesi bulunmamakla birlikte Bitcoin işlemleri foreks işlemi olarak değerlendirilerek vergiye tabi tutulmaktadır.

Avrupa Birliği’nde tüm Üye Devletleri kapsayacak şekilde bir kripto para düzenlemesi bulunmamaktadır. Buna karşın; Almanya, Estonya, Belçika ve İsveç’te kripto para düzenlemeleri bulunmaktadır.

Bolivya, Kolombiya ve Ekvator ise kripto paraları tamamen yasaklamış olup kripto paralarla ticaret veya yatırım yapılmasına izin verilmemektedir.

3. Türk hukukunda kripto paraların konumu nedir?

Türkiye, kripto para sayısı ve kullanıcısı bakımından dünyada sayılı ülkeler arasında yer almakla birlikte henüz Türkiye’de kripto paralara dair bir düzenleme bulunmamaktadır. Buna karşın; Türkiye 11. Kalkınma Planı’nda kripto paralara ilişkin özel tedbirlere yer vermiş ve kendi kripto para birimini kurmaya çalışmaktadır[8].

Her ne kadar kripto para Türk hukukunda bir düzenlemeye sahip olmasa da elektronik para 27 Haziran 2013 tarih ve 28690 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 6493 sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun’da (“Kanun”) hukukumuzda ilk defa tanımlanmıştır. Buna göre; “elektronik para ihraç eden kuruluş tarafından kabul edilen fon karşılığı ihraç edilen, elektronik olarak saklanan, bu Kanunda tanımlanan ödeme işlemlerini gerçekleştirmek için kullanılan ve elektronik para ihraç eden kuruluş dışındaki gerçek ve tüzel kişiler tarafından da ödeme aracı olarak kabul edilen parasal değer” hukukumuzda elektronik para olarak kabul edilmektedir.

Kanun’daki tanımı ele aldığımızda bir parasal değerin elektronik para olarak nitelendirilebilmesi için;

• Kanun çerçevesinde yetkilendirilen elektronik para ihraç eden kuruluş tarafından ihraç edilmesi,
• Elektronik para ihraç eden kuruluş tarafından kabul edilen fon karşılığı olması,
• Elektronik ortamda saklanması,
• Kanun’da tanımlanan ödeme işlemlerini gerçekleştirmek için kullanılması ve
• Elektronik para ihraç eden kuruluş dışındaki gerçek ve tüzel kişiler tarafından da ödeme aracı olarak kabul edilmesi gerekmektedir.

Görüldüğü üzere; elektronik para oldukça dar bir kapsamda ele alınmış olup Kanun’daki katı şartlara haiz olması gerekmektedir.

Kanun’da tanımlanan elektronik para, elektronik ortamda saklanması ve belirli fon karşılığı çıkarılması nedeniyle yukarıda tanımlamış olduğumuz dijital para tanımında değerlendirilmeli, kripto paranın Kanun’da tanımlanan elektronik para tanımına girdiğinden bahsetmek mümkün değildir.

Ülkemizde henüz kripto paralar, bir para birimi olarak yasal bir zemine oturtulmamış olmakla birlikte oldukça yaygın bir kullanıma sahip olması ve 11. Kalkınma Planı’nda belirlenen hedefler doğrultusunda piyasadaki talebe bağlı olarak kripto paraların bir para birimi olarak yasal bir zemine oturması ve düzenlenmesi konusunda çalışmalar devam etmektedir. Son dönemlerde; bu konuda Sermaye Piyasası Kurulu’nun da yetkilendirilmesi gündeme gelmiştir.

Mevcut hukuki yapıda ise kripto paranın kullanımını engelleyen açık bir düzenleme bulunmamaktadır. Başka bir deyişle; Türkiye’de kripto para ile ticaret ve alışveriş yapılması hatta yatırım yapılmasının önünde herhangi bir yasal engel bulunmamaktadır. Buna karşın; doktrinde hukuken bir para birimi olarak kabul edilmeyen kripto paraların hukuken eşya olarak nitelendirilmesi gerektiğine dair görüşler bulunmaktadır[9]. Bu görüş uyarınca; her ne kadar fiziki olarak var olmasa da kripto paraların alım satımını yapan aracıların olması, yine Bitcoin özelinde ATM ile nakit para ve kripto para takasının sağlanmasına bağlı olarak kripto paraların ekonomik ve iş hayatında işlevi olması, özel anahtara sahip olan kişilerin kripto para üzerinde hakimiyet kurması ve tasarruf edebilmesi nedeniyle uygun olduğu ölçüde eşyaya dair hukukumuzdaki hükümlerin kripto paralar için de uygulanabilmesi gerekmektedir[10].

Özetle; tüm dünyada oldukça yaygın bir kullanım alanına sahip olan ve piyasası gittikçe büyüyen kripto paralar bir para birimi olarak belirli hukuk sistemlerinde kabul görmekteyken bazılarında ise kripto paralar ile işlem yapılması yasaklanmıştır. Türkiye de kripto para kullanımının oldukça yaygın olduğu ülkelerden birisi olmakla birlikte kripto paralar henüz bir para birimi olarak yasal bir zemine oturtulamamıştır. Bu konudaki düzenlemelerin çıkması yakın zamanda beklenmekteyse de güncel hukuki yapıda; bizim de katıldığımız şekliyle, doktrinde kripto paraların eşya olarak nitelendirilmesi ve bu şekilde hukuki koruma altına alınması gerektiği ifade eden görüşler bulunmaktadır.

---

[1] Sadece Türkiye’de elektronik ticaret hacmi 2019 yılında 83,1 milyar TL hacme ulaşmıştır, bkz. https://www.hurriyet.com.tr/teknoloji/e-ticaret-hacmi-83-1-milyar-tlye-ulasti-41505981 (Erişim Tarihi: 6.10.2020).

[2] Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu Kripto Para Araştırma Raporu, Ankara, 2020, s. 7-8.

[3] European Central Bank, Virtual Currency Schemes, Ekim 2012, s. 13, https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/other/virtualcurrencyschemes201210en.pdf (Erişim Tarihi: 6.10.2020).

[4] Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu Kripto Para Araştırma Raporu, Ankara, 2020, s. 5

[5] Murat Kesebir, Bülent Günceler; “Kripto Para Birimlerinin Parlak Geleceği”, Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 17, Ocak 2019, s. 611.

[6] Şerif Dilek, “Blokchain Teknolojisi ve Bitcoin”, Analiz, S. 231, Şubat 2018, s. 14.

[7] https://fintechistanbul.org/2017/08/15/ulkelerin-kripto-para-duzenlemeleri/ (Erişim Tarihi: 6.10.2020).

[8] Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu Kripto Para Araştırma Raporu, Ankara, 2020, s. 21-22.

[9] Bu konudaki detaylı değerlendirme için bkz. Fatih Bilgili, M. Fatih Cengil; “Bitcoin Özelinde Kripto Paraların Eşya Niteliği Sorunu”, http://www.ticaretkanunu.net/konu/kripto-para/ (Erişim Tarihi: 6.10.2020).

[10] Bilgili, Cengil; a.g.e., s. 16-21.